Ustawa zasadnicza, czyli Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej gwarantuje każdemu człowiekowi, przeciwko któremu prowadzone jest postępowanie karne, prawo do adwokata na wszystkich etapach postępowania. Osoba taka może samodzielnie wybrać sobie obrońcę, co wiąże się z koniecznością rozliczenia za jego usługi bądź postarać się o obrońcę z urzędu, ale wyłącznie przy spełnieniu określonych przesłanek.
Przesłanka ubóstwa – warunek konieczny
Adwokat z urzędu przysługuje osobie oskarżonej w postępowaniu karnym, jeśli spełniony został warunek wymieniony w art. 78 § 1 Kodeksu postępowania karnego. Zgodnie z nim, oskarżony niemający obrońcy z wyboru może żądać adwokata z urzędu, ale musi przy tym wykazać, że nie jest w stanie ponieść kosztów obrony bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i swojej rodziny.
Innymi słowy, jeśli oskarżony chce korzystać z obrońcy i jego pomocy, ale nie stać go na zaangażowanie adwokata z wybranej kancelarii, może otrzymać wyznaczonego przez prezesa sądu obrońcę z urzędu. Adwokata w takim trybie otrzyma nie tylko oskarżony, ale i podejrzany.
Jak potwierdzić swoją trudną sytuację materialną?
Ubieganie się o adwokata z urzędu wymaga od oskarżonego złożenia odpowiedniego wniosku do sądu, przed którym toczy się dana sprawa, wraz z oświadczeniem o stanie majątkowym, rodzinnym oraz wszelkich istniejących źródłach utrzymania. Sąd dokonuje oceny złożonych dokumentów na podstawie arbitralnej i niezaskarżalnej decyzji.
Wniosek o przyznanie adwokata składa się w sądzie rejonowym, właściwym ze względu na miejsce zamieszkania oskarżonego. Oświadczenie oraz wniosek złożony może zostać pisemnie lub ustnie, do protokołu.
Obowiązkowa obrona
Nie można zrezygnować z obrony adwokata przed sądem w sytuacjach przewidzianych przepisami Kodeksu postępowania karnego. Obowiązkowe będzie korzystanie z adwokata, z wyboru lub z urzędu, jeśli oskarżonym jest osoba nieletnia, głucha, niema, niewidoma, gdy zachodzi uzasadniona wątpliwość co do poczytalności oskarżonego. Sąd samodzielnie może uznać udział obrońcy za niezbędny, powołując się na okoliczności utrudniające samodzielną obronę. Adwokat musi wziąć udział w postępowaniu, jeśli oskarżonemu zarzucono popełnienie zbrodni lub gdy jest pozbawiony wolności, a sprawa toczy się przed Sądem Okręgowym I instancji albo przed sądem wojskowym.
Adwokat obowiązkowo bierze udział w sprawach, które toczą się przed sądem wojskowym w sprawie przeciw żołnierzowi oskarżonemu o przestępstwo popełnione w związku z wykonaniem przez niego obowiązków służbowych poza granicami państwa.
